لنگش در اسب‌ها: از علت تا پیشگیری

لنگش یکی از رایج‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین مشکلاتی است که در اسب‌ها مشاهده می‌شود و می‌تواند به‌سرعت بهره‌وری، کارایی و سلامت طولانی‌مدت حیوان را تحت تأثیر قرار دهد. آیا می‌دانید بسیاری از موارد لنگش، هنگام تشخیص به‌موقع قابل کنترل یا پیشگیری هستند؟ در این پست به‌صورت ساده و کاربردی تعریف لنگش، چگونگی شناسایی، تشخیص دقیق، درمان‌های مناسب و راه‌های پیشگیری را مرور می‌کنیم تا هم پرورش‌دهندگان، هم دانشجویان دامپزشکی و هم علاقه‌مندان بتوانند تصمیم‌های بهتری برای مدیریت سلامت اسب‌ها بگیرند.

🐴 تعریف لنگش در اسب‌ها

لنگش در اسب به‌صورت وضع ایستادن یا حرکت غیرعادی تعریف می‌شود که ناشی از اختلال ساختاری یا عملکردی در سیستم حرکتی است. اسب یا تمایلی به ایستادن/حرکت عادی ندارد یا عملاً قادر به انجام آن نیست. لنگش یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای از وجود درد، محدودیت‌های مکانیکی که باعث تغییر در وضعیت ایستادن یا گام‌برداری می‌شود، یا اختلال در عملکرد عصبی-عضلانی است. درد، شایع‌ترین علت لنگش در تمامی اسب‌ها به‌شمار می‌آید.

🐴🐴 علل و نوع‌شناسی

بسیار مهم است که علت دقیق لنگش تعیین شود، زیرا درمان بسته به منبع آن کاملاً متفاوت است. اکثر لنگش‌ها ناشی از درد هستند، ولی مواردی از لنگش‌های مکانیکی نیز وجود دارد مانند قفل شدن بالارونده کشکک، میوپاتی فیبروتیک یا استرینگ‌هالت.
لنگش‌های مکانیکی به داروهای ضد درد پاسخ نمی‌دهند، در حالی که لنگش ناشی از درد اغلب به داروهای ضدالتهاب سیستمیک یا موضعی پاسخ می‌دهد. برخی از علل مکانیکی با گام‌های بسیار مشخصی ظاهر می‌شوند: در میوپاتی فیبروتیک، اندام مبتلا به‌صورت سریع و کشیده به عقب و پایین کشیده می‌شود که احساس می‌شود سم به‌طور ناگهانی به زمین می‌نشیند؛ این علامت در قدم واضح‌تر است. در استرینگ‌هالت (اختلال عصبی-عضلانی)، اندام مبتلا در فاز تاب خوردن به‌صورت بیش‌ازحد خم می‌شود. اما بیشتر موارد لنگش الگوی مشخصی ندارند که تشخیص را دشوار می‌کند.

لنگش ناشی از درد به دو دسته تقسیم می‌شود: لنگش وزن‌گذار (پشتیبان) و لنگش غیر وزن‌گذار (در حال تاب خوردن). شایع‌ترین شکل، کاهش تحمل وزن است، ولی ممکن است مؤلفه‌ای مربوط به فاز تاب نیز وجود داشته باشد. در لنگش وزن‌گذار، اسب زمان یا نیروی واردشده روی اندام را کاهش می‌دهد. علائم قابل‌اعتماد شامل تکان سر در لنگش‌های اندام جلویی و بالا آمدن ساکرال (یا بالا رفتن لگن/کجی ران) در لنگش‌های اندام عقبی است.

مشاهده‌ی وضعیت غیرطبیعی اسب در معاینه‌ی بالینی

🐴🐴🐴 روش‌های تشخیص

تشخیص سیستماتیک لنگش ممکن است زمان‌بر باشد، به‌ویژه وقتی علت واضح نباشد. بررسی باید در محیط استاندارد (سطح یکنواخت و سفت برای راه رفتن و تروت کردن، جای نرم برای لانژ و سوارکاری) انجام شود. معاینه‌کننده باید با آناتومی، وضعیت طبیعی، گام‌ها، بی‌حسی منطقه‌ای و روش‌های تصویربرداری آشنایی داشته باشد.

شروع معاینه با گرفتن تاریخچه جامع پزشکی است: نوع و سن اسب، برنامه تمرینی، مدت زمان از شروع لنگش، مدیریت موقت از زمان شروع، اینکه لنگش با استراحت یا ورزش بهتر می‌شود یا نه، و زمان آخرین نعل‌کوبی. پاسخ به داروهای ضدالتهاب یا ضد درد، و نتایج آزمایش‌های خونی و بیوشیمیایی نیز می‌تواند به شناسایی عفونت‌ها، اختلالات متابولیک، عدم تعادل الکترولیتی، میوپاتی‌ها و موارد دیگر کمک کند.

معاینه چشمی دقیق و لمس دستی اندام‌ها در حالت‌های وزن‌گذار و غیر وزن‌گذار بسیار کلیدی است. وضعیت ظاهری (قرینه بودن، تورم‌ها، از دست رفتن عضله، ایستادن غیرعادی و صدمات قابل رؤیت) بررسی شود. تنه و اندام‌ها باید از نظر گرما، درد، تورم و آب‌آوردگی مفصل لمس شوند. مقایسه با اندام مقابل کنترل خوبی فراهم می‌آورد.

سم‌ها باید با دقت بررسی شوند: فشار دیواره و کفه با تسترهای سم، الگوهای سایش نعل و سم‌ها یادداشت شود. بسیاری از ناهنجاری‌ها مثل زاویه غیرطبیعی سم/پاسترن، زاویه‌های ناهماهنگ، پاشنه‌های فرورفته یا بدشکل، و اندازه نامتناسب سم در اسب‌های لنگ بیشتر از سالم دیده می‌شود. در مراحل اولیه معاینه نعل‌ها باید باقی بماند تا برداشتن آن‌ها باعث درد سم نشده و بررسی بیشتر را مختل نکند؛ تنها زمانی نعل برداشته و کفه و فر تمیز و آماده شود که لنگش به‌صورت دقیق به سم محدود شده باشد و تمرینات لازم برای تشخیص انجام شده باشند.

بخش پشت و گردن نیز باید در حالی که اسب محکم ایستاده (چهارپای صاف روی سطح یکنواخت) بررسی شود. تشخیص حرکت‌پذیری و درد در پشت ممکن است دشوار باشد؛ معاینه‌کننده باید تکنیک ثابت و مکرری برای لمس و ارزیابی داشته باشد تا مهارت مشاهده‌ای‌اش بهتر شود.

معاینه در حین حرکت (ورزش) اغلب برای محدود کردن محل لنگش و ارزیابی پاسخ به بی‌حسی منطقه‌ای تشخیصی ضروری است. اگر شروع لنگش حاد و شدید باشد و احتمال شکستگی وجود داشته باشد، از انجام تمرین پرهیز شود چون ممکن است موجب شکست فاجعه‌بار شود. همچنین در صورت احتمال شکستگی، بی‌حسی منطقه‌ای نباید انجام شود. باید بررسی شود که آیا قبل از معاینه داروی ضد درد به اسب داده شده یا نه.

شناسایی لنگش مهارتی اساسی است: در لنگش یک‌طرفه اندام جلویی، تکان سر مشخص‌ترین علامت است (سر و گردن بالا می‌آیند وقتی اندام لنگ زمین را لمس می‌کند و پایین می‌آیند وقتی اندام سالم وزن را تحمل می‌کند). در لنگش اندام عقبی، بالا آمدن ساکرال (لگن) دیده می‌شود. هر دو علامت برای کاهش ضربه روی اندام آسیب‌دیده عمل می‌کنند. سیستم‌های تحلیل گام (با استفاده از ویدئو یا سنسور) نیز برای کمک به تشخیص موجود هستند.

اسب ابتدا باید با هدایت در دست (لوپ آزاد) راه‌رفته و تروت شود تا حرکت محدود نشود. سطح سفت و غیر لغزنده برای تروت مستقیم و لانژ مناسب است و فرصت شنیدن صدای برخورد سم با زمین را فراهم می‌کند. گاهی لنگش در هنگام کار کردن در دایره تشدید می‌شود؛ این کار می‌تواند با لانژ، آزادن تمرین در پِن دایره‌ای، هدایت دستی یا تحت رکاب انجام شود. لانژ روی آسفالت یا بتن ممکن است انحراف و آسیب را تشدید کند ولی در برخی موارد ظریف برای برجسته کردن لنگش‌های خفیف پایین‌دست انجام می‌شود؛ بهتر است روی زمین نرم انجام شود. هم لنگش جلویی و هم عقبی در دایره ممکن است بدتر شوند.

تست‌های خم‌شدگی (Flexion) در خط مستقیم بعد از تروت پایه انجام می‌شوند؛ هر کدام جداگانه اعمال شده و پاسخ اسب بلافاصله در تروت بعدی با حالت پایه مقایسه می‌شود. دامنه حرکت و پاسخ به خم‌شدگی غیرفعال نیز مشاهده شود. بخش‌های دوردست اندام‌ها باید مستقل از مفصل‌های بالاتر خم شوند تا اطلاعات حداکثری به‌دست آید. فشار خم کردن باید محکم ولی نه بیش از حد باشد تا پاسخ‌های مثبت کاذب ایجاد نشود. همه تست‌ها باید روی اندام‌های سالم و لنگ برای مقایسه انجام شوند.

برای حفظ سازگاری، معاینه باید با همان کنترل‌کننده، همان زین/لوازم، و همان سطوح انجام شود. کنترل اسب برای تروت در سرعت قابل تکرار مهم است و گاهی آهسته کردن تروت لنگش‌های ظریف‌تر را واضح‌تر می‌کند، چون اسب تعادل و تعلیق در اندام آسیب‌دیده را از دست می‌دهد.

ارزیابی اسب تحت سوارکاری ممکن است لازم باشد، به‌ویژه زمانی که لنگش تنها در زیر رکاب قابل مشاهده است یا چند اندامی بدون لنگش واضح وجود دارد. علائم بالینی ممکن است جزئی باشند (رد کردن حرکت خاص، کجی خفیف سر، تکان دم). سوارکار ماهر ممکن است ناخودآگاه مشکل را با تصحیح نرم‌افزاری بپوشاند.

گاهی اسب هنگام لانژ یا سوارکاری سالم به‌نظر می‌رسد ولی سوارکار احساس کاهش عملکرد دارد؛ در این موارد ممکن است ارزش داشته باشد اسب تحت درمان ضد درد یا ضدالتهاب (مثلاً فنیلوبوتازون ۲–۳ گرم در روز به مدت ۷–۱۴ روز برای اسب بالغ) قرار گیرد تا ببینیم بهبود رخ می‌دهد یا نه. اگر بهبود اتفاق افتاد، دارو قطع و بی‌حسی تشخیصی از یک اندام (معمولاً جلویی) شروع می‌شود تا لنگش‌های چند اندامی بررسی شوند.

استفاده از تسترهای سم

بی‌حسی منطقه‌ای تشخیصی زمانی به‌کار می‌رود که لنگش به یک اندام محدود شده اما محل دقیق درد مشخص نیست. باید لنگش قابل مشاهده و ثابت وجود داشته باشد تا پاسخ به بی‌حسی ارزیابی شود.

از آنجا که گاهی لنگش ناشی از اختلالات عصبی-عضلانی است، اگر علت دردناک یا مکانیکی واضحی یافت نشود، معاینه عصبی کامل باید انجام شود (ارزیابی عملکرد اعصاب جمجمه‌ای و نورون‌های حرکتی فوقانی و تحتانی). مشاهده حرکاتی مثل توقف ناگهانی، عقب رفتن، عبور از جدول، چرخش‌های تنگ، و حرکت دامنه‌دار در سربالایی و سرازیری به تشخیص کاهش پروپریوسپشن، ضعف یا اسپاستیسیته کمک می‌کند.

🐴🐴🐴🐴 درمان یا راه‌حل‌ها

درمان بسته به علت زمینه‌ای لنگش متفاوت است:

• لنگش‌های دردناک: استفاده از ضدالتهاب‌ها و مسکن‌ها (موضعی یا سیستمیک)، اصلاح بیومکانیک، استراحت هدفمند، فیزیوتراپی، و در صورت لزوم مداخله جراحی.
• لنگش‌های مکانیکی: برطرف کردن عامل مکانیکی (مثلاً اصلاح نعل‌کوبی، درمان جراحی برای برخی ناهنجاری‌ها)، چون به داروهای ضد درد به‌تنهایی پاسخ نمی‌دهند.
• لنگش‌های ثانویه: شناسایی و مدیریت لنگش اولیه برای جلوگیری از جبران‌سازی مضر و جلوگیری از عوارضی مثل لامینیتیس بیومکانیکی در اندام مقابل.

 

آزمون خم شدن اندام خلفی، اسب

🐴🐴🐴🐴🐴 پیشگیری

• رعایت تعادل مناسب نعل‌کوبی و مراقبت‌های سم‌شناسی منظم
• توجه به سن و بلوغ در شروع تمرین (عدم تمرین زودهنگام در کره‌های نابالغ)
• اصلاح ناهنجاری‌های رشد ارتوپدی زمینه‌ای
• جلوگیری از بارگذاری بیش از حد و خسته‌کنندگی بدون آماده‌سازی مناسب
• انتخاب سطوح مناسب برای تمرین (اجتناب از سطوح سخت، لغزنده یا سنگی بدون تطبیق)
• بررسی زودهنگام و واکنش به نشانه‌های اولیه درد (کاهش زمان تمرین، مقاومت در تغییر جهت‌ها)
• حفظ وضعیت عمومی و تناسب اندام برای کاهش فشارهای تکراری

اهمیت اقتصادی و بهداشتی

لنگش می‌تواند باعث کاهش شدید کارایی، توقف در تمرین، هزینه‌های درمانی بالا، و حتی از دست رفتن کامل استفاده از اسب شود. در اسب‌های ورزشی، لنگش ثانویه و دیر تشخیص‌داده‌شده می‌تواند عمر ورزشی را کوتاه کند و باعث ضرر مالی قابل‌توجه شود. از منظر بهداشتی، عدم تشخیص به‌موقع ممکن است به بروز مشکلات مزمن، جبران‌سازی مضر و آسیب‌های پیشرونده منجر شود.

نکات کلیدی و توصیه‌ها

• لنگش علامت است، نه خود بیماری؛ همیشه به دنبال علت زمینه‌ای باشید.
• معاینه سیستماتیک، شامل تاریخچه، معاینه فیزیکی، مشاهده در حرکت، و در صورت نیاز آزمون‌های تشخیصی، کلید تشخیص دقیق است.
• لنگش‌های ثانویه بسیار شایع‌اند؛ همیشه کل اسب را حتی در حضور یک مشکل اولیه واضح بررسی کنید.
• اصلاح نعل‌کوبی و بررسی سم باید مرحله‌به‌مرحله انجام شود (اول با نعل، سپس در صورت نیاز برداشتن و تمیزکاری).
• استفاده هوشمندانه از بی‌حسی منطقه‌ای و تست‌های خم‌شدگی با حفظ سازگاری در شرایط معاینه به تشخیص دقیق کمک می‌کند.
• در موارد مبهم، ارزیابی زیر سوارکاری یا آزمون با داروهای ضدالتهاب می‌تواند تفاوت را نشان دهد، ولی پس از بهبود موقت باید با بی‌حسی تفصیلی ادامه داد.

🐴🐴🐴🐴🐴🐴 نتیجه‌گیری:

لنگش در اسب‌ها موضوعی چندوجهی است که نیاز به رویکرد دقیق، سیستماتیک و ترکیبی از تاریخچه، معاینه فیزیکی، مشاهده در حرکت و تشخیص‌های تکمیلی دارد. شناسایی زودهنگام علت اصلی، جلوگیری از لنگش‌های ثانویه، و مدیریت مناسب می‌تواند به حفظ عملکرد، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت زندگی اسب منجر شود. با دقت در معاینه و توجه به نشانه‌های ظریف، بسیاری از موارد قابل کنترل یا پیشگیری‌اند.

منابع:

The Lameness Examination in Horses - Musculoskeletal System - Merck Veterinary Manual

https://www.merckvetmanual.com/musculoskeletal-system/lameness-in-horses-overview-and-examination/overview-of-lameness-in-horses?query=Horse%20lameness